فصـل اوّل
دانای توس
حکیم ابوالقاسم فردوسی از ستارگان درخشان ادب و فرهنگ ایران است که با آفرینش اثر هنری خویش « شاهنامه » در میان مردم ، شهرتی جهانی یافت . وی در سـال ۳۲۹ یـا ۳۳۰ هـ . ق در قـریه ی « پاژ » از ناحیه ی تابران توس پا به جهان هستی نهاد و در سال های ۴۱۱ تا ۴۱۶ هـ. ق چشم از جهان فرو بست و متجاوز از هشتاد سال عمر کرد .
فردوسی متعلّق به طبقه ی دهقانان بود. دهقانان طبقه ای از مالکان حدّفاصل میان طبقه ی کشاورزان و اشراف درجه ی اوّل بوده و صاحب مقام و امتیاز اجتماعی خاصّی بودند .
زندگانـی ایـن دسته در کـاخ هایی که در زادگاه خود داشتـند می گذشت و تا حـدود حمله ی مغول به تدریج بر اثر فتنه ها و آشوب ها و تضییقات گوناگون از بین رفتند . اینان در حفـظ نژاد و نسـب و تاریـخ و رعایـت آداب و رسـوم ملّـی ، تعـصّب و سختگیـری خـاص می کردند.
ظاهراُ بین سی و پنج تا چهل سال بیشتر نداشت که دقیقی شاعرحماسه پرداز و هم ولایتی او که نظم روایات ملّی ایران را چند سال پیش آغاز کرده بود ، در سنّ جوانی به دست غـلامش کشته شد . طبع خداداد و قریحه ی خلّاق و گشاده زبانی و وسعت اطلّاع فردوسـی ، آرزوی به نظم درآوردن شاهنـامه را پیوستـه در وی تقویـت می کـرد و او را به تکـاپو در جـهـت نـظم داستان های شاهنامه برمی انگیخت . وی از روی خداینـامه ی مـنثور که دربرگیـرنده ی تاریـخ شـاهان قدیم ایران بود و به امر ابومنصور محمد بن عبدالرّزاق توسی فراهم آمده بود ، سرودن شاهنامه را آغاز کرده ، با دقّت و امانتداری بسیار آن داستان هـای منثـور را به نظم در می آورد و هرگاه فرصتی می یافت به بیان اندیشه های خود در زمینه های مختلفی چون پندو اندرز، ستایش خرد و خردمندی و راستی و نیکی نیز می پرداخت .
منابع
* قرآن کریم .
- آموزگار ، ژاله : تاریخ اساطیری ایران ، چاپ دوّم ، سمت ، تهران ، ۱۳۷۶ .
- ابن معتز ، عبدالله : البدیع ، با مقدمه و تعلیق کراتشقوفسکی بغداد،۱۳۸۹/۱۹۷۹ .
- ابن ندیم ، محمد بن اسحاق : الفهرست ، مطبه ی رحمانیه ، قاهره ، ۱۳۴۸ ق .
- ابی الفتح ضیاءالدین نصر الله محمد بن عبدالکریم ، ابن اثیر : المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر ، تحقیق از محمد محیی الدین عبدالحمید ، چاپ مصر ، ۱۳۵۸ ق ، ۱۹۳۹ م .
- ابو محمد عبد الله بن محمد بن سعید بن سنان خفاجی : سرّ الفصاحه ، تحقیق از عبدالمتعال الصعیدی ، چاپ مصر ، ۱۳۸۹ ه – ۱۹۶۹ م.
- ابواحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه : الشعر و الشعرا ، چاپ دارالثقافه ، بیروت ، ۱۹۶۴ م .
- ……………………………………: مقدّمه الشّعر و الشعرا ، ترجمۀ آ . آذرنوش ، چاپ اوّل ، انتشارات امیر کبیر ، تهران ، ۱۳۶۴ .
